अम्विका प्रसाद अधिकारी अमेरिकामा आउने नेपालीहरुमा पहिलो पुस्ताको व्यक्तित्व हुनुहुन्छ् । सन् १९७८ मा अमेरिकामा अध्ययनका लागि आउनु भएका अधिकारीले सन् १९८६ मा दोस्रो पटक पिएचडी उपाधिको लागि अमेरिका आउनु भएको थियो । उहाँले सन् १९९१ मा शहरी योजनामा हावर्ड युनिभर्सिटीवाट पिएचडीको उपाधि हासिल गर्नु भएको हो । उहाँको उपाधि "शहरी योजना तथा नमुना " मा भएको हो । अमेरिकाको एरिजोनाको टेम्पेमा रहेको एरिजोना स्टेट युनिभर्सिटीमा अध्यापन तथा अनुसन्धान गर्दे आउनु भएका अधिकारी गैर आवासीय सङ्घमा पनि सक्रिय हुनुहन्छ । आफना कुराहरूलाई स्पष्ट राख्नु हुने अधिकारी अमेरिका पढेर नेपाल फर्किएर अन्र्तराष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोष – आयुसिएनको देशीय प्रतिनिधिको रूपमा समेत काम गर्नु भएको अनुभव छ । सन् २००० देखि उहाँ अमेरिकामा बसोबास गर्दे आउनु भएको छ । उहाँले फोहोर व्यवस्थापनमा निजी क्षेत्रको सहभागिता सम्बन्धी प्रारुप तयार पार्ने क्रममा  à¤ªà¤¨à¤¿ समन्वय गर्नु भएको थियो । 

खासमा भन्ने हो भने म अध्ययनको सिलसिलामा सन् १९७८ मा नै अमेरिका आएको हुँ , तर अध्ययन सकेर नेपाल गएर काम गरे । पछि सन् १९८६ मा पिएचडिको लागि अमेरिका आएको हुँ । यसरी अध्ययनको क्रममा आउने जाने भईरहयो तर सन्  à¥¨à¥¦à¥¦à¥¦ देखि निरन्तर अमेरिकामा बस्दै आएको छु । 

हेर्नोस मेरो काम भनेको सुरुमा म आर्टिटेक्ट इन्जिनियर नै हो । तर यसमा पछि मैले शहरी योजनाको बारेमा अध्ययन गरेको हुँ । खासमा सङ्क्षिप्तमा भन्नुपर्दा, शहरी योजना दुई तरिकाले गर्न सकिन्छ । पहिलो, कुनै नयाँ ठाउँ छनौट गरेर त्यसलाई सहरको रूपमा अवधारणा बनाउने र पूर्वाधार त्यही अनुसार बनाउने । दोस्रो, भइरहेको सहरमा जनघनत्वको वृद्धि र नागरिकको आवश्यकताका आधारमा नयाँ योजनाका साथ भवन, आवास, कार्यालय,यातायात र आवासको लागि चाहिने आवश्यक विषयमा सुधार गर्दे लैजाने । यसमा म अर्को जोडन चाहन्छु, खासमा विश्वमा सहर तर्फ जाने मानिसहरूको सङ्ख्या हरेक वर्ष वढदो छ । सन् २००८ मा पहिलो पटक विश्व भरि नै  à¤¶à¤¹à¤°à¥€ क्षेत्रमा बसोबासमा गर्ने जनसङ्ख्या ५० प्रतिशत नाघेको हो । तर विकसित देशहरूमा यसको प्रतिशत अलि बढी छ । जस्तो अमेरिकामा ८५ प्रतिशत रहेको छ भने सिंगापुरलाई शत प्रतिशत मानिन्छ । स्वीडेनमा ८६ प्रतिशत जनसङ्ख्या शहरी क्षेत्रमा बसोबास गर्छन् ।  

कुनै पनि देशलाई समृद्ध बनाउने भनेको त्यो देशको आर्थिक नीति ,औद्योगिकीकरण र व्यवसाय नै हो । यसलाई हामी आर्थिक वृद्धिको ईन्जिनको रूपमा पनि लिन्छौं । अहिले नेपालको सन्दर्भमा हेर्ने हो भने एउटा मात्रै ठुलो सहर छ, काठमाण्डौं त्यसमा ३० लाख मानिसहरू बसोबास गर्छन् । त्यही एउटा सहरले कुल गार्हस्थ उत्पादनमा एक तिहाई सम्म योगदान दिएको छ । त्यस्ता सहर अरू दुई चार वटा बनाउन सक्ने हो भने रोजगारीको अवसर सृजना हुने र एक अर्कामा सडकको सञ्जालले जोडन सक्छ । जुन ठाउँमा सहर वस्छ त्यो ठाउँको वरिपरिका क्षेत्रमा आफै उत्पादनका साधनले बजार पाउने ,आवासीय प्रयोजनको लागि भवन निर्माण हुने देखि हरेक क्षेत्रमा त्यसले विकसित हुने अवसर पाउँछ । 

मेरो विचारमा सबैभन्दा पहिलो कुरा हामी राजनीतिक रूपमा सार्वभौमसत्ता सम्पन्न मुलुकको रूपमा स्थापित भएका छौँ,त्यसैले अबका दिनमा आर्थिक रूपले पनि सार्वभौम हुनु परयो । हाम्रा नीति नियम र आवश्यकताका वस्तुहरू जुनकुनै ठाउँबाट लिन सक्ने हुनुपरयो । त्यो अव सैद्धान्तिक रूपमा मात्र होइन की व्यवहारिक रूपमा पनि आवश्यकता छ ।

म एउटा सानो उदाहरण दिन्छु, अमेरिका र क्यानाडाको बिचमा सामान्य डकुमेन्टको आधारमा आवागमन गर्न पाइन्छ । तर, क्यानडा अमेरिकामा भन्दा जनसङ्ख्या देखि हरेक कुरामा सानो छ । क्यानाडाले आफ्नो देशमा आउने सामानहरुमा लगाउने कर अमेरिकामा भन्दा निकै महँगो छ, उदाहरणको लागि पेय पदार्थमा उसको चर्को अन्तशुल्क छ । त्यसबाट उसले जनताको सामाजिक दायित्वमा खर्च गर्ने रकम सङ्कलन गर्न सफल भएको छ । त्यसैले पहिलो कुरा त नेपालमा स्वतन्त्रता पूर्वक आर्थिक नीति नियमहरू बनाउन सक्नु परयो या पाउनु परयो ।

दोस्रो ऊर्जाको समस्या हो, अहिले हामी सयको अंकमा अर्थात् आठ,नौ सय मेगावाटको उत्पादनमा रहेका छौँ । गुजरातमा एउटै सोलार प्लान्ट नौसय मेगावाटको छ ।त्यसैले अव हामीले हाम्रो सम्भावनाको क्षेत्र मध्ये एक जलविद्युतको विकास गर्ने पर्छ । ऊर्जाको सङ्कटले निम्त्याउने विकराल समस्या मैले व्याख्या गरिरहन पर्देन नेपाली जनता हरेकले हरेक दिन भौग्दै आएका छन् ।

तेस्रो औद्योगिकीकरण अपरिहार्य छ । हामी कहाँ अहिले पनि आन्तरिक उत्पादनले के कुरामा सक्षम छौ भनेर खोज्यो भने नगन्य मात्रामा छ । त्यसैले औद्योगीकरण गरेर हामीहरूले हामीलाई चाहिने सामान र वस्तुहरूको उत्पादन गर्दे त्यसमा अतिरिक्त शुल्क लिएर निर्यात गर्ने सोचमा जानु पर्छ । जस्तो चियापत्ति,कफि जस्ता वस्तुहरू । जब औद्योगिकीरणमा जान्छौ त्यसपछि त्यो एउटा आर्थिक चक्र ( साइकल ) मा प्रवेश गर्छ । यसमा कृषिको व्यवसायीकरण पनि जोडन सकिन्छ । हामीहरूले बजारको माग अनुसार उत्पादनमा लाग्यौ भने त्यसले निकै प्रभाव पार्छ । जस्तो म फिजीको उदाहरण दिन्छु त्यो देशले उच्च कोटीको फलफुल उत्पादन गरेर अमेरिका अस्ट्रेलिया जस्ता देशहरूमा निर्यात गरेर आफूलाई समृद्ध बनायो । 

चौथो, समस्या यातायातको छ । किनकि हामीले गर्न नसकेको र नेपाललाई आर्थिक समृद्धिको बाटोमा अवरोध गर्ने नै बाटो अर्थात् सडक सञ्जाल भएको छ। यसको लागि जलविद्युत विकास गर्दे त्यसको आधारमा चल्ने रेल यातायातलाई एकीकृत गर्नुपर्छ । यो देशको काँचुली फेर्ने माध्यम हो ,किनकि उत्पादित वस्तुलाई बजार सम्म पुरयाउनका लागि राम्रो सडक सञ्जाल, व्यवस्थित रेल सेवा र हवाई यातायातको मैदान सुरक्षित बनाउन सकियो भने देशलाई आमूल परिवर्तन गर्न सकिन्छ । 

हरेक देशका नागरिकलाई एउटै कुराले पिरोल्छ त्यो हो रोजगारीको अवसर,सुरक्षित आवास, औषधी उपचार र सामाजिक मान्यता । 

कतिपय अवस्थामा राम्रो र सक्षम नागरिकहरू पनि साना समस्याहरुले आफ्नो भविष्य अन्यौल रहेको ठान्छ । नागरिकको लागि राज्यको दायित्वको चाहना पनि हुन्छ । 

त्यसैले नागरिकमा देशलाई समृद्ध बनाउने हो भने व्यवासायिक सोच आउन परयो, गाउँमा कृषि पेसामा छ भने उसले त्यसलाई कसरी वजारीकरण गरेर आम्दानीको स्रोत बनाउन सक्छ । एक्लै सक्दैन भने समूह बनाएर पो गर्ने हो की रु यस्ता कुराहरूमा ध्यान दिनुपर्छ । त्यसैले मेरो विचारमा असल नागरिकले आफू उद्यमी बनेर राज्यलाई कर तिर्दे रोजगारी सृजना गर्ने सोचमा लाग्नु पर्छ । किनकि आर्थिक रूपमा नागरिक सबल नभएसम्म उसले सामाजिक दायित्व पूरा गर्न सक्दैंन् । साथै देशको कानुन पालना गरेर सानो भए पनि काममा संलग्न हुनुपर्छ । नागरिकका यस्तै सानो प्रयासले देश निर्माण भएको हामीले कति देशहरूको इतिहासबाट पढदै आएका पनि छौँ । 

खासमा भन्ने हो भने यो केही यदाकदा सुनिने विषय मात्र हो । मैले भेटेका र सुनेका मान्छेहरू भन्नु हुन्छ भने धेरैले सम्मान नै गरेको पाएको छु  à¥¤ मानिस जहाँ वसेपनि आफू जन्मेको देश भुल्नै सक्दैंन् । उसले कहीँ न कहीँ मातृभूमिसँग आफूलाई जोडेर राखेको हुन्छ । 

सामान्य अध्ययनले के भन्छ भने प्रवासी भूमिमा कमाएको भन्दा आफू स्वदेशमा २५ प्रतिशत सम्म कम कमाई हुन्छ भने त्यो त्यही वस्छ भन्ने मानिन्छ । यो अहिलेको विश्वमा हरेक देशका मानिसहरू आउने जाने प्रक्रिया चलिरहेको छ।  

साथै डायस्पोराले नै देश बनाएको हुन्छ , त्यो तपाईँ चीन, भारतको उदाहरणवाट पनि थाहा पाउन सक्नु हुनेछ । अहिले राष्ट्रसंघ, अमेरिकाले समेत कुनै पनि देशको आर्थिक समृद्धिमा डायस्पोराको महत्त्वपूर्ण भूमिका हुने अध्ययन मार्फत सार्वजनिक गरेका छन् । 

एउटा चिन्ता के हो भने रेमिटेन्सको रकमले सधैँ देश विकासको उपकरण ( टुल्स ) हुन सक्दैंन् । त्यसलाई अन्य लगानीको क्षेत्रमा विस्तार गर्न परयो भन्ने हो । यहाँ म अर्को उदाहरण दिन्छु, पहिला मेक्सिको रेमिटेन्समा अडेको थियो । बिस्तारै उसले त्यसलाई उत्पादनशील क्षेत्रमा लगाउन सक्यो र अहिले उसको प्रतिव्यक्ति आम्दानी १५ हजार डलर पुगेको छ । त्यसैले नेपालको हकमा पनि विदेशी सहायता भन्दा रेमिटेन्सको रकम धेरै छ यसले बिस्तारै लगानीको क्षेत्रमा रूपान्तरण गर्न सकियो भने तपाईँ सोध्नु भएको जस्तो आलोचना कम हुन्छ । 

यहाँ म स्पष्ट पार्न चाहन्छु, डायास्पोरा (एनआरएन)को भूमिका भनेको देश विकासको लागि एउटा उत्प्रेरक मात्र हुन् देशलाई समृद्ध बनाउने भनेको त्यही भूमिमा वस्नेहरुले आफै यसको निर्धारण गर्न सक्छन् । 

त्यो कुरामा म सहमत छैंन् । किनकि यहाँ रहेका हरेक संस्थाले केही न केही सहयोग गरे । अझ कतिपयले आफू पढेको विद्यालय या गाउँमा विभिन्न तरिकाले सहयोग गरे । एनआरएन अमेरिका,टेक्सासमा रहेका नेपाली, भर्जिनियाका नेपाली कोलोराडो, क्यालिफोर्नियामा रहेका हरेक समुदायका मानिसहरू आफ्नो खर्चमा नेपाल पुगेर राहत वितरण गरेर आए । मेरो विचारमा अरू देशमा जस्तो सय दुई सयष् जम्मा गरेर सङ्गठित रूपमा नगएको हो, तर अमेरिकाले विश्वभरि छरिएर रहेका नेपालीहरू मध्ये बढी सहयोग जुटाएका छन् । यसमा त नेपाली सरकारी अधिकारी मिडियाहरु सबैले भनेकै हुन नि विदेशमा बस्ने नेपालीहरूको सहयोगले राहत वितरणमा सहयोगी भूमिका खेल्यो भनेर । एनआरएनका केन्द्रीय अध्यक्ष शेष घले आफै पुगेर राहत वितरण गर्नु भएको थियो । त्यसैले सबैको प्रयास सकारात्मक भएको मैले पाएको छु ।

खासमा समृद्ध भन्ने आधार फरक छन् । अल्पविकसित देशबाट माथि उठने नेपालको चाहना छ । सन् २०२२ सम्म यसबाट माथि उठने नेपालको योजना छ ।त्यो भनेको प्रतिव्यक्ति आम्दानी १००० डलर भन्दा माथि पुरयाउने भन्ने हो । यो विश्व बैङ्क र संयुक्त राष्ट्रसंघ मापन गर्ने आधारमा हो । 

तपाईँले भन्नु भएको जस्तो समृद्ध देश वनाउनका लागि १० प्रतिशत आर्थिक वृद्धि हासिल गर्न सकिने सम्भावना पनि छ  à¥¤ हामीहरूले जलविद्युत विकास गरयौ भने दुई अंकको आर्थिक वृद्धि हासिल गर्न सकिन्छ । त्यो भयो भने आगामी चौध वर्षमा प्रतिव्यक्ति आम्दानी ३ हजार डलर हुन सक्छ । हामीले कृषिलाई र पर्यटनलाई एक अर्काको परिपूरक वनाउँदै अगाडि वढायौ भने अर्को सम्भावनाको स्थान छ । किनकि अहिले सम्म नेपालमा एक रातको सात आठ सय पर्ने कोठा र त्यो अनुरूपको हजार वटा कोठाहरू भएको होटेल नै छैंन् । त्यति प्राकृतिक रूपले सुन्दर देशमा विश्वभरिका बढी खर्च गर्ने क्षमता भएका व्यक्तिहरूलाई आमन्त्रण गर्न सकियो भने पर्यटन क्षेत्रले चौतर्फी फाइदा दिलाउँछ । यसको लागि ठुला विमानस्थल हवाईजहाजको सेवामा समेत ध्यान दिनु पर्छ । जस्तो केन्याले अहिले ७५ वटा वोईङ्ग मार्फत सेवा दिएको छ । तपाईँलाई मैले सुरुमा नै भने जब हामी आर्थिक संप्रभुताका साथ नीति नियम बनाएर यस्ता क्षेत्रहरू विकास गरयो भने १५ वर्षमा नेपालको अर्थतन्त्र कायापलट नै हुन्छ । 

म अहिले पनि विभिन्न तालिमहरुमा क्रियाशील रहेको छु । मलाई दुई वटा योजना लागू गर्ने सोचाईमा छु । काठमाण्डौंमा जनघनत्व बढे अनुसार सार्वजनिक यातायात साह्रै खराब छ, यसलाई दू्रत बस सेवा मार्फत नागरिकको आवागमनलाई तत्काल सुव्यवस्थित बनाउने सोचका आधारमा सरोकारवाला निकायहरुसँग काम गर्दे आएको छु । किनकि नेपालमा अहिले सववे र लाईट रेलको तत्काल सम्भावना छैंन । त्यसैले अल्पकालको लागि दू्रत गतिको बस सेवा नै वाञ्छनीय देखिएको छ । अर्को यातायातको क्षेत्रमा लापर्वाहीको कारणले भएको जनधनको क्षतिलाई कसरी न्यूनीकरण गर्ने भन्ने सन्र्दभमा केही गरौँ की भन्ने सोचमा रहेको छु । हेरौ ,केही अरू थप योजनाहरू रहेका छन् । ती कार्यान्वयनको चरणमा म पूर्णकालीन रूपमा काम गर्ने वेलामा अर्थात् अहिले गरेको कामबाट अवकाश पाएपछि नेपालको लागि सहयोगी भूमिका खेल्ने छु त्यो समयमा  à¤¤à¤ªà¤¾à¤ˆà¤¸à¤à¤— फेरी संवादमा वस्नेछु ।